خبرگزاری حوزه| فضای مجازی با عمر کوتاه خود، گستره زیادی از زندگی انسان ها را در عصر حاضر به خود اختصاص داده و همه کشورها را تحت تأثیر خود قرار داده است. در ایران نیز توجه زیادی به این مسئله شده است. در این میان حوزه های علمیه نسبت به جایگاه علمی و معنوی خود در جامعه نیز به این عرصه توجه ویژه ای دارد و در این راستا انجمن مطالعات فضای مجازی در راستای تجمیع اهل فکر و پژوهش شکل گرفته است.
ببینید:
برای آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان خبرگزاری حوزه، گفت و گویی انجام دادیم با حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین بهرامی، مدیر انجمن مطالعات فضای مجازی حوزه که خدمت علاقه مندان تقدیم می گردد:
سوال: انجمن های علمی حوزه علمیه قم عمری بیش از یک دهه دارد و رشته های مختلفی از همان ابتدا در آن فعال شده اند، ولی انجمن فضای مجازی، عمر چندانی ندارد، چه شد که بر ضرورت راه اندازی این انجمن توجه شد؟
بنده این توفیق را داشتم که سه چهار سالی در مرکز فناوری مرکز مدیریت حوزه های علمیه حضور داشتم و در این مدت که مسئولیت بر عهده داشتم، آیت الله اعرافی با توجه به برخی سوابقی که در مرکز تحقیقات کامپیوتری نور داشتم، مأموریتی با عنوان بازآفرینی حوزه در فضای مجازی را بر دوش من گذاشت.
در راستای این مأموریت ما اقداماتی عملی در مرکز فناوری حوزه انجام دادیم، ولی در حین این کار احساس کردیم که خلأهایی در حوزه فضای مجازی در حوزه وجود دارد و به نظر می رسد برخی از ظرفیت ها باید فعال شود تا رویکرد حوزه نسبت به فضای مجازی رویکرد مؤثری باشد.
برای مثال، در آن دوره، ۱۲ تا ۱۳ نظام جامع در حال تدوین در حوزه داشتیم، مانند نظام جامع آموزش، نظام جامع پژوهش، نظام جامع تربیت و... و از جمله آنها نظام جامع فناوری حوزه بود. در چنین شرایطی ما پیشنهاد دادیم تا نظام جامع فضای مجازی و حوزه‌های علمیه هم تدوین شود. البته در این مسیر برای برخی از همکاران این دغدغه خیلی روشن نبود و می گفتند که این را با نظام جامع فناوری حوزه ادغام کنیم، ولی ما بر این باوریم که فضای مجازی مقوله دیگری است.
مرکز فناوری حوزه، متولی امور فناوری در عرصه امور داخلی و ارتباط سازمانی است، مانند اتوماسیون و استفاده از ظرفیت فناوری اطلاعات برای امور داخلی حوزه و سرعت بخشیدن به این امور، ولی فضای مجازی دنیای جدیدی است که حوزه باید نسبت خود را با آن روشن کند.
یکی از خلأهایی که در حوزه فضای مجازی وجود داشت و امروز هم وجود دارد، بحث مطالعات فضای مجازی است. ما کنشگر فضای مجازی در حوزه زیاد داریم، به این صورت که افراد دغدغه مندی در ابعاد مختلف، در حال فعالیت در فضای مجازی هستند.
طلاب و اساتید و مؤسساتی هستند که دغدغه فضای مجازی دارند و هر کدام بخشی از کار را بر دوش گرفته اند و یا به صورت خودجوش کار را دنبال می کنند، ولی هیچ جا نیامدیم فضای مجازی و نسبت خود را با آن تعریف کنیم و یک نظام کلان در این عرصه و نگاه عالمانه (با شناخت فضای روز و شناخت مبانی دینی و انقلابی و نسبت آن با فضای مجازی) داشته باشیم.
از چند سال گذشته راه اندازی یک مرکز تخصصی و آموزشی دین و فضای مجازی و راه اندازی یک پژوهشکده دین و فضای مجازی را دنبال می کردیم و در کنارش راه اندازی انجمن مطالعات فضای مجازی را پی گیری می کردیم.
سوال: درباره سیر شکل گیری انجمن مطالعات فضای مجازی توضیح دهید.
این دغدغه را با دوستان مطرح کردیم که انجمنی می خواهیم با حضور افرادی که در عرصه فضای مجازی صاحب ایده و نظر و فکر هستند، نه این که فعال باشند. ما کسانی را نمی خواستیم که فالوور داشته باشند و یا در این عرصه مؤثر باشند؛ در این انجمن ما دنبال افرادی بودیم که مثلا در باب فالوور جمع کردن بگوید کار خوبی است یا نه.
برای این کار، با دبیرخانه انجمن های علمی ارتباط گرفتیم و این موضوع را مطرح کردیم. ما ابتدائاً آمدیم و در مجموعه انجمن ها، یک حلقه گفت وگو درباره فضای مجازی تشکیل دادیم. این که در این عرصه چه بحث هایی باید داشته باشیم و... تا با این ها، نظام مسائل حداقلی درباره دین و فضای مجازی را داشته باشیم.
در این عرصه آقایان دکتر یوسف زاده، دکتر رفیع الدین اسماعیلی، مرحوم دکتر فرج نژاد، قهرمانی و... حضور داشتند. در طی حدود ۲۰ جلسه، قریب به ۳۰ نفر افرادی داشتیم که هر کدام یکی دو جلسه می آمدند و دغدغه های خود را مطرح می کردند. این جلسات آغازی بر راه اندازی انجمن شد.
در این جلسات تصمیم بر دنبال کردن راه اندازی انجمن گرفته شد؛ از این رو با برخی از اساتید و مسئولان حوزه جلساتی داشتیم که در رأس آنها آیت الله اعرافی، مدیر حوزه های علمیه حمایت خوبی از این ایده داشت و عضو هیئت مؤسس شدند. اساتید دیگر مانند آقایان آمری، شهریاری، مینایی، مرحوم مظلومی، نبوی و عطاران طوسی هم عضو هیئت مؤسس شدند.
سوال: با توجه به قوانینی که در راستای تشکیل انجمن های علمی حوزه وجود دارد، در مسیر راه اندازی انجمن مطالعات فضای مجازی با چه مشکلاتی مواجه شدید.
تقاضای تشکیل انجمن با چند مشکل مواجه شد و در راستای تشکیل این انجمن علامت سؤال هایی را قرار داد. یک علامت سؤال از سوی دوستان رسانه ای بود؛ برخی پیشنهاد دادند که این فعالیت را ذیل انجمن اطلاع رسانی و تبلیغ حوزه ببرید کما این که آنها هم در عرصه فضای مجازی فعالیت هایی داشتند.
یک پیشنهاد هم این بود که ما بیاییم و انجمن رسانه و فضای مجازی تشکیل دهیم و در کنار اطلاع رسانی و تبلیغ، موضوع رسانه و فضای مجازی را یک انجمن کنیم که ما با این دو مخالفت کردیم و تلاش کردیم که انجمن فضای مجازی، استقلال خود را حفظ کند. تجربه من در مرکز مدیریت حوزه و نهادهای دیگر به من می گفت که حتما موضوع فضای مجازی تحت الشعاع قرار می گیرد.
وقتی وارد موضوع رسانه می شوید، در باب رسانه کلی ادبیات تولید شده و اهل فکر و موضوعات زیادی از جمله سینما و تلویزیون در این عرصه وجود دارد، در حالی که به موضوع فضای مجازی کمتر توجه شده است. درست است که فضای مجازی در قالب کنشگری، غالب است، ولی در فضای مطالعاتی و تحلیلی و نظری مغلوب است و کاملا زیرشاخه رسانه می شود. کسی که حرف و ادبیات در این عرصه داشته باشد، نداریم و از این جهت با در کنار هم قرار گرفتن این موضوع با دیگر موضوعات از جمله رسانه، این عرصه به حاشیه خواهد رفت.
در عرصه تبلیغ دینی هم این همه سابقه و اندیشمند داریم که خود به خود این ها عرصه را بر فضای مجازی تنگ می کند. از این رو اصرار داشتیم که انجمن فضای مجازی مستقل شود و با عناوین دیگر خلط نشود.
حوزه دیگری که در مسیر تأسیس انجمن چالش ایجاد کرد و مسیر را طولانی نمود، تلاش برای ایجاد این نگرش بود که ما به دنبال کنشگری نیستیم. مدیران و همچنین گردش کاری که باید در آن این اتفاق می افتاد، همگی تصورشان این بود که منظور از فضای مجازی کنشگری فضای مجازی است.
در حوزه، نهادها و مراکزی که در عرصه فضای مجازی خیلی خوب وارد شدند، می بینید که غالبا کنشگر فضای مجازی هستند و در باب مطالعات و اندیشه های بنیادین فضای مجازی خیلی کار انجام نداده اند. در حالی که ما دنبال کنشگران نیستیم. ما دنبال کسی نمی رویم که کنشگر باشد، بلکه دنبال کسی می رویم که در عرصه فضای مجازی مقاله و کتاب و تحلیل داشته باشد.
چالش دیگر در این مسیر، این بود که تصور دبیرخانه انجمن های علمی حوزه این بود –البته روال هم بر این بود- که به رشته هایی مجوز تشکیل انجمن می داد که در آن رشته ها تعدادی مرکز آموزشی و پژوهشی و به تبع آن پژوهشگر و اثر و فکر داشته باشد، ولی در عرصه فضای مجازی این ساختارها را نداریم.
سوال: این مشکل را چطور برطرف کردید؟
استدلالی که برای این عرصه آوردیم، این بود که فضای مجازی ویژگی های خاصی دارد، یکی از ویژگی ها سرعت تحولات است. مثلا در رشته مدیریتی و جامعه شناسی و روانشناسی تا این رشته بیاید راه بیفتد، مرکز و دانشگاهی برای آن راه اندازی شود و...، زمان بر است و فرصت وجود دارد، ولی سرعت در فضای مجازی خیلی زیاد است و آینده آن قابل پیش‌بینی نیست.
دنیای امروز ما با ده سال پیش خیلی فرق دارد، همانطور که ده سال پیش با بیست سال پیش تفاوت های زیادی دارد. اگر بگوییم برای راه اندازی انجمن فضای مجازی اول کتاب و مقاله نوشته شود، بعد مرکز آموزشی تشکیل شود و...، جا مانده ایم. باید با موضوع فضای مجازی مثل خودش برخورد کنیم و خارج از قواعد حاکم بر انجمن های علمی حوزه تصمیم گیری کرد. خوشبختانه با این استدلال توانستیم مجوز تأسیس انجمن مطالعات فضای مجازی را بگیریم.
سوال: کار انجمن چطور شروع شد؟
بعد از اینکه تصمیم بر راه اندازی انجمن فضای مجازی شد، فراخوانی صورت گرفت و از روش های مختلف برای گروه های گوناگون ارسال شد. در این مسیر شناسایی افرادی که در حوزه صاحب قلم و ادبیات در باب فضای مجازی بودند و یا اهل تدریس یا نوشتن کتاب و مقاله بودند، نشست های علمی برگزار کرده بودند و...، شناسایی شدند و یک لیست اولیه ۱۰۰ نفره تهیه شد از آن لیست، بیش از ۶۰ نفر را توانستیم با خود همراه کنیم و در این انجمن عضو شوند. در برخی موارد اعضا از میان طلاب و فضلای حوزه تحصیلات کاملا مرتبط با فضای مجازی در داخل یا خارج کشور داشتند.
از ویژگی های اعضای انجمن مطالعات فضای مجازی این بود که اولین انجمنی در حوزه هستیم که ضمن این که از بانوان و خواهران طلبه در آن عضویت دارند، دو نفر هم در هیئت مدیره حضور دارند.
سوال: تاریخ فعالیت رسمی این انجمن کی بود؟
انجمن مطالعات فضای مجازی در شهریور ماه ۱۳۹۹ به صورت رسمی کار خود را شروع کرد و این ایام، مصادف شد با دوران شیوع کرونا در کشور. کرونا در عین این که توجه به فضای مجازی را گسترش داد، ولی مشکلاتی هم برای ما ایجاد کرد که می خواستیم مطالعات فضای مجازی را داشته باشیم. اگر این انجمن چند سال زودتر راه اندازی شده بود، می توانست در این ایام کرونا که استفاده از فضای مجازی به اوج خود رسید، اثرگذاری خوبی داشته باشد.
سوال: از فعالیت های انجمن مطالعات فضای مجازی حوزه بگویید.
ما چند دسته از کارها را در انجمن دنبال کردیم، البته کارهایی که صورت گرفته به هیچ وجه مورد رضای ما نیست و به نظرم این موضوع و شرایط اقتضای خیلی بیشتر از این ها را دارد که متأسفانه به دلایلی توفیق لازم را نداشتیم.
از جمله دلایل، این بود که اگر چه صاحب نظر و صاحب قلم در حوزه داریم، ولی تولید فکر در این باب خیلی کم است. افراد دغدغه مند و فعال زیاد داریم، ولی در عرصه فکر کارهای زیادی صورت نگرفته است.
برای مثال، ما برای برگزاری نشست های علمی تلاش های زیادی کردیم؛ من بر اساس تجربیات خود در هیئت مدیره انجمن حدیث حوزه و هیئت علمی علوم حدیث در دو مجموعه در قم این را می گویم؛ تلاشی که برای برگزاری یک نشست علمی در باب فضای مجازی انجام می دهیم، شامل هماهنگی، دعوت، تعریف موضوع، هماهنگ کردن استادی که اندیشه خود را در یک موضوع خاصی مطرح و اندیشه ورزی کند، اگر این مقدار فرصت و توان را در علوم حدیث بگذاریم، شاید بشود ده نشست علمی برگزار کرد.
در باب حدیث، حوزه های تخصصی تعریف شده ای داریم و افراد معینی در هر حوزه ای داریم که آنها همیشه مشغول تولید ادبیات و بحث هستند؛ وقتی به آنها مراجعه می کنیم، موضوعات زیادی آماده ارائه دارند و در هر موضوعی می توانند نشست علمی و کرسی آزاد اندیشی تشکیل دهند؛ ولی در باب فضای مجازی اینطور نیست.
شاید نبود ادبیات علمی هم باعث شده تا کسانی که اندیشه هایی را با خود همراه دارند، خیلی راحت مایل به ابرازش نباشند. چون ادبیات هنوز کامل شکل نگرفته این دغدغه را دارند که اندیشه آنها هنوز کامل نباشد و هنوز بلوغ خود را به دست نیاورده و یا دیگران بیایند و نقد کنند و... . این مسائل موجب شده که آن خروجی لازم را از فعالیتی که در این حوزه انجام می دهیم، نداشته باشیم.
در باب فعالیت ها باید به دو دسته از فعالیت ها اشاره کرد. برخی فعالیت ها به صورت روتین در بقیه انجمن ها هم در حال انجام است. دسته دیگر، فعالیت هایی است که ما در انجمن مطالعات فضای مجازی به دلیل شرایط اختصاصی این موضوع، درگیرش هستیم.
فعالیت های اختصاصی، ادامه دغدغه ای است که در مرکز فناوری حوزه دنبال می کردیم که روی زمین مانده و شاید مسئولیت انجمن هم این نباشد. انجمن های دیگر در برخی موضوعات مشارکت دارند، ولی متولی کار نیستند. مانند این که ما در مدارج علمی حوزه و در کارگروه علمی برای تصویب موضوع پایان نامه هایی که مرتبط با فضای مجازی باشند، حضور داشته باشیم. در رشته های دیگر کارگروه ها شکل گرفته و موضوعات در آن بررسی می شود و اگر کارگروه تشکیل نشده باشد، یک گروه علمی برای آن تشکیل می دهد، ولی برای فضای مجازی ما چنین گروه علمی را نداریم.
چالشی که طلاب ما در این عرصه با آن مواجه هستند، این است که وقتی موضوعی در باب فضای مجازی مانند فقه رمز ارزها می دهند، موضوع در گروه های مرتبط، مانند کارگروه تخصصی فقه که در باب رمز ارز خیلی هم ذهنیتی ندارند می رود و چه بسا دو موضوع کاملا متمایز از هم را تکراری تشخیص دهند و دومی را رد کنند.
این مسئله ای بود که به نام انجمن دنبال می کنیم و این خارج روال بودن هم مشکلات زیادی برای ما داشته و دارد ولی الحمدلله کارگروه سطح ۳ تشکیل شده و برخی موضوعات در آن تصویب می شود و پیگیر هستیم مجوز تصویب در سطح ۴ را نیز تشکیل دهیم.
موضوع دیگری که در انجمن پیگیریم، تدوین سرفصل های رشته هایی است که ما با عنوان دین و فضای مجازی آن را تدوین کردیم. به این صورت که در سطح ۳ رشته ای با عنوان دین و فضای مجازی با هشت گرایش و در سطح ۴ سه رشته شامل: اخلاق فضای مجازی، فلسفه فضای مجازی و فقه با گرایش موضوعات فضای مجازی را دنبال می کنیم.
این ها اموری بود که در دوران مسئولیت خود در مرکز فناوری حوزه دنبال می کردیم که امروزه اصل موضوع در درختواره رشته های حوزه تصویب شد و برای تدوین سرفصل ها هنوز کار در حال پیگیری است.
سوال: پس بر خلاف رویکرد حاکم بر انجمن های علمی وارد فضای اجرایی هم شدید.
چاره ای نداریم، با توجه به این که جای دیگری در حوزه وجود ندارد که این امور را در فضای مجازی دنبال کند، ما ناچاریم که چنین موضوعاتی را خودمان دنبال کنیم، هرچند وظیفه ذاتی انجمن این نباشد.
سوال: اشاره ای به دغدغه خود نسبت به راه اندازی مرکز آموزشی یا پژوهشی در عرصه فضای مجازی داشتید. این طرح به کجا رسید؟
در زمانی که در مرکز فناوری حوزه بودم، پیشنهاد تشکیل یک مجتمع فضای مجازی با هفت زیرمجموعه را دادم. مرکز آموزش تخصصی فضای مجازی، مرکز پژوهشی دین و فضای مجازی، مرکز بازآفرینی حوزه در فضای مجازی، مرکز رصد فضای مجازی حوزه، مرکز تبلیغ فضای مجازی و... . اینها برخی خرده موضوعاتی بود باید دور هم جمع شود و در مجتمعی ارائه شود. الآن نمی دانم این طرح در چه مرحله ای است و چه اقداماتی برای آن انجام شده است.
البته مرکز رسانه و فضای مجازی در سال های اخیر در حوزه تشکیل شد، ولی آسیبی را که درباره آن موجب نگرانی می شود، این است که وقتی مرکز رسانه و فضای مجازی در کنار هم باشند، رسانه، فضای مجازی را تحت الشعاع خود قرار دهد. یعنی اگر یک مرکز فضای مجازی به صورت مستقل در حوزه ایجاد شود، به ناچار باید در این عرصه موضوعاتی را به نتیجه رساند.
سوال: به نظر می رسد فضای مجازی در این مرکز با فعالیت خبرگزاری حوزه همخوانی خوبی دارد.
این که ما خبرگزاری را در فضای مجازی داشته باشیم، این فضای مجازی نیست. باید دید حوزه در باب فضای مجازی جامعه، شبکه ملی اطلاعات و تولید ادبیات علمی در باب فضای مجازی چه کاری می کند؟
اگر اسم یک مرکزی صرفا مرکز فضای مجازی باشد، ناچار خواهد بود یک مسیر سختی را باز کند، ولی وقتی کنار رسانه می‌گذارید، اینقدر درگیر موضوع رسانه می شود که خود به خود فضای مجازی به نسبتی، تحت الشعاع قرار می گیرد.
این نافی زحماتی که در عرصه فضای مجازی کشیده شده است، نیست. دوره هایی که برگزار شده و اقداماتی که انجام شده، خیلی مهم است ولی این ها با توجه به عرصه نیازها چه اندازه بوده است؟
سوال: برای آینده چه برنامه ای دارید.
یکی از چالش های حوزه دین و فضای مجازی یا حوزه و فضای مجازی، ارائه یک تعریف جامع از نظام مسائل و نیازسنجی این حوزه است. یعنی امروز یک طلبه ای که در باب فضای مجازی کار پژوهشی انجام دهد و پایان نامه بنویسد و حتی افرادی که در این حوزه تخصصی نسبتی دارند، باید ببیند که خلأها کجاست؟ چه انتظاری در این عرصه از حوزه می رود؟ چه پرسش هایی هنوز جواب داده نشده است؟ نهادهای حاکمیتی ما مردم و خانواده ها و طلاب ما با چه مسائلی مواجه اند که باید برایش چاره اندیشی کنیم؟ فقه و فلسفه و... ما باید به چه سؤالاتی جواب دهد؟ این ها در باب آن نظام مسائل و نیاز سنجی در حوزه و جامعه و نظام مهم است و به نظرم یک گام اساسی است که باید برداشته شود. برای این کار طرحی را دنبال می کنیم تا بتوانیم با همکاری معاونت پژوهش شروع کنیم .
دغدغه دوم بحث آموزش در این حوزه است. آموزشی که چه در باب آموزش های رسمی رشته های سطح ۳ و ۴ و... و چه در باب آموزش های کوتاه مدت دنبال شود. فضای مجازی باید تبدیل به ادبیاتی شود که طلبه در تبلیغ خود از آن استفاده کند و...، این ها یک سری دوره های کوتاه مدت را نیاز دارد.
حوزه سوم که مهم ترین کار طبیعی یک انجمن است، این که فضای گفت و گو را در عرصه فضای مجازی باز کند؛ نشست علمی، کرسی ترویجی و...، از جمله این فعالیت هاست. عرصه برای ورود کارهای علمی و پژوهشی در فضای مجازی به اندازه ای گسترده و فراوان است که هر گامی که بر می داریم، مسیر های جدیدی را در پیش روی ما باز می کند که هنوز در آن گام برنداشته ایم.
سوال: در خصوص ادبیات و گفتمان حاکم در فضای مجازی، احساس می شود فعالیت هایی که در حوزه و کشور ما در این عرصه می شود، صرفا در مسیر ادبیاتی است که از سوی دیگران تعریف شده است و ما همین ها را می گیریم و با برخی تغییرات سطحی آنها را به عنوان تولیدات معرفی کنیم. این باعث شده که شاکله تولیدات ما در عرصه فضای مجازی به سمتی حرکت کند که در عرصه انفعال حرکت کنیم؛ مسئله ای که مقام معظم رهبری آن را سم مهلکی در فعالیت های فرهنگی معرفی می کند. مانند پیام رسان های داخلی که در برابر پیام رسان های خارجی راه اندازی شد، ولی در اصل همان ها هستند. نمی خواهیم منکر زحمات کشیده شده در این عرصه شویم، ولی شبیه بازی ای شده است که قواعد و قوانین به ما دیکته می شود و ما تنها بازیگران آن هستیم. نظرتان در این عرصه چیست؟
سخن شما قطعا صحیح است. من از سؤال شما به عنوان فلسفه فضای مجازی تعبیر می کنم. این که ما از فلسفه فضای مجازی چه می دانیم؟ فلسفه فضای مجازی در نظام زندگی و زیست ما و در نظام دینی و اندیشه ای ما چه جایگاهی دارد؟ ما باید این فلسفه را برای خود تعریف کنیم و متناسب با آن ابزار تولید کنیم و یا ابزارها را به کار گیریم. این که مثلا بخواهیم با یک گروهی رقابت کنیم پس بیاییم ابزار آنها را کپی کنیم، این در یک نگاه بد نیست و در جای خود اقدام خوبی هم هست، ولی این اقدام خیلی دم دستی تر از آن است که ما در نهایت باید انجام دهیم.
مثلا در وضعیت نظامی خود یک سیستم نیروی هوایی نسبتا فرسوده ای داشتیم که نوسازی آن هم برای ما هنوز هم امکان پذیر نیست. ولی ما استراتژی دفاعی خود را تعریف کردیم و به این نتیجه رسیدیم که به جای این که بیاییم هواپیمای اف ۳۵ یا بالاتر از آن را طراحی کنیم، پهپاد را طراحی کنیم که کار ما را راه بیاندازد و از نظر نظامی و تاکتیکی و مالی نیز خیلی مناسب است و می تواند مانور دشمن را در آسمان محدود کند.
بنا نیست که الزاماً چیزی شبیه واتساپ طراحی کنیم که همه چیز واتساپ را داشته باشد یا تفاوت های کمی داشته باشد. ما یک تربیت خانواده محور در نظام دینی خود داریم که بر اساس آن می توانیم ابزار خانواده محور ساده و دم دستی طراحی کنیم که مشکلات خانوادگی و ارتباطی ما را بهتر از تلگرام و واتساپ و دیگر ابزارها برطرف کند. ما باید فلسفه و نیازسنجی را داشته باشیم و در ادامه یا ابزار خود را تولید کنیم و یا آن فلسفه را با ابزارهای موجود دنبال کنیم.
آسیب دیگری که فکر می کنم وجود دارد، این است که در نظام مواجهه ما در فضای مجازی، نظام دفاعی و جنبه استفاده فعال غلبه کرده است. تا می گوییم فضای مجازی، دنبال آسیب های آن می رویم و از آثار منفی آن بر جوانان و خانواده ها سخن می گوییم. در حالی که می توانیم در این عرصه وقتی سخن از فضای مجازی می شود، درباره ظرفیت های موجود در این عرصه سخن بگوییم و...؛ با این اندیشه می توانیم برای اثرگذاری ابزاری را در اختیار داشته باشیم.
وقتی سخنان مقام معظم رهبری را ملاحظه می کنیم، می بینیم که در کنار آسیب های فضای مجازی، تأکید بر این است که این عرصه، منبری جهانی است و باید از این ظرفیت استفاده کرد. غلبه تفکر انفعالی و تدافعی آسیبی در این عرصه است. باید کاری کرد که بگوییم کشورهایی که ما با آنها تقابل داریم، جلوی این را گرفتند یا تلاش می کنند آن را محدود کنند، در حالی که ما فقط در عرصه اینکه کدام شبکه و ابزار مجازی را باید محدود کنیم و... قدم بر می داریم. البته باید نسبت به ایجاد محدودیت ها و مدیریت این عرصه برنامه داشت؛ دیگر کشورها در این عرصه از ما جلوتر هستند، ولی در کنار آن باید به فرصت هایی که در فضای مجازی است توجه داشت.
همانطور که فضای مجازی آسیب هایی را برای ما دارد، ولی دشمن هم در این عرصه آسیب پذیر است که باید توجه بیشتری به آنها داشت.
سوال: در پایان اگر نکته ای باقی مانده، گوش می دهیم.
از خداوند می خواهیم توفیق دهد که در ادامه کار، مفصل تر و پررنگ تر در عرصه فضای مجازی کارها را دنبال کنیم و حوزه را در این عرصه به آن ترازی که جزو منویات مقام معظم رهبری است، در شناخت فضای مجازی و بهره گیری از آن و در هدایت جامعه بتوانیم نقش خوبی داشته باشیم و به وظیفه خود به درستی عمل کنیم.
گفت و گو: علیرضا سهلانی
